Review Article

Right Ventricular Remodeling and Dysfunction in Obstructive Sleep Apnea: A Systematic Review of the Literature and Meta-Analysis

Table 1

Characteristics of the included studies. RVID: right ventricular basal diameter measured at end-diastole; RVWT: right ventricular wall thickness; RV MPI: right ventricular myocardial performance index; RV S’: tricuspid annular systolic velocity; TAPSE: tricuspid annular plane systolic excursion; RV FAC: right ventricular fractional area change; OSA: obstructive sleep apnea; ESS: Epworth Sleepiness Scale; PSG: polysomnography; AHI: apnea-hypopnea index; PAP: pulmonary artery pressure; N/A: not applicable.

Study Year of publicationCountryNumber of participantsMean (SD) age (years)BMI (kg/m2)OSA diagnosis (methods; criteria)/control group determinationMean (SD) ESS score Mean (SD) AHIMean (SD) PAP (mmHg)RV remodeling and dysfunction measures

Hanly et al. [15]1992Canada31 (OSA)50 (12.3)32.8 (7.2)PSG; AHI < 5 events/hN/A49 (25.5)N/ARVID, RVWT
20 (control)48 (8.8)26.2 (3.2)PSG; AHI ≥ 5 events/hN/A2.7 (1.6)N/A

Guidry et al. [16]2001USA90 (OSA)60 (9)32 (5)PSG; RDI > 90th percentileN/A42.0 (15.3) (RDI)N/ARV FAC, RVWT, RVID
90 (control)61 (9)28 (4)PSG; RDI < 50th percentileN/A4.6 (2.6) (RDI)N/A

Verbraecken et al. [17]2005Belgium43 (OSA)55 (11)31.6 (5.4)PSG; AHI > 20 events/hN/A42 (24)N/ARVID, RV MPI, RV S’
40 (control)50 (16)26.4 (2.3)ESS score = 0 (all)N/AN/AN/A

Dursunoğlu et al. [18]2005Turkey11 (mild OSA)46.0 (5.6)30.4 (4.0)PSG; AHI > 5–< 15 events/hN/A25.3 (2.6)N/ARVWT, RVID, RV MPI
18 (moderate-to-severe OSA)46.5 (4.9)30.6 (4)PSG; AHI ≥ 15 events/hN/A50.1 (11.6)N/A
20 (control)43.5 (6)29.3 (2.4)PSG; AHI < 5 events/hN/A5.2 (2.8)N/A

Shivalkar et al. [19]2006Belgium43 (OSA)55 (11)31.6 (5.4)PSG; AHI ≥ 5 events/hN/AN/A32 (10)RVID, RV MPI, RV S’
40 (control)50 (16)26.4 (2.3)ESS score = 0 (all)N/AN/A22 (8)

Kasikcioglu et al. [20]2007Turkey10 (OSA)42 (6)30.6 (3.2)PSG: AHI > 30 events/hN/A43.8 (11.7)N/ARVID, RV S’
10 (control)45 (9)27.7 (2.6)Healthy malesN/A2.1 (1.0)N/A

Romero-Corral et al. [21]2007USA15 (mild OSA).59 (14)33 (6)PSG; AHI > 5–< 14 events/hN/A9.2 (2.9)33.6 (12.7)RV MPI, RV FAC
36 (moderate-to-severe OSA)63 (14)33 (5)PSG; AHI ≥ 15 events/hN/A34.9 (17.9)33.9 (8.4)
26 (control)55 (15)31 (6)PSG; AHI < 5 events/hN/A1.7 (1.4)34.0 (9.4)

Otto et al. [22]2007USA23 (OSA)45 (3)33.7 (0.8)PSG; AHI ≥ 5 events/hN/A50 (7)N/ARVID, RV S’
18 (control)45 (2)32.3 (0.9)PSG; AHI < 5 events/hN/A2 (0.4)N/A

Tavil et al. [23]2007Turkey20 (OSA)50 (7)30 (7)PSG; AHI ≥ 5 events/hN/A31 (29)N/ATAPSE, RV S’, RV MPI
21 (control)49 (5)29 (6)PSG; AHI < 5 events/hN/A2 (2)N/A

Bayram et al. [24]2008Turkey28 (OSA)44.8 (10.5)29.7 (5.3)PSG; AHI ≥ 15 events/hN/A62.3 (21.6)N/ARVID, RV S’,
18 (control)41.9 (11.5)27.9 (2.7)PSG; AHI < 5 events/hN/A2.6 (0.8)N/A

Kepez et al. [25]2009Turkey45 (mild-to-moderate OSA)48.8 (8.2)28.4 (3.4)PSG; AHI > 5–< 30 events/hN/A15.0 (13.0)N/ARVID, RV S’
40 (severe OSA)48.6 (9.2)31.5 (4.9)PSG; AHI ≥ 30 events/hN/A46.0 (42.0)N/A
30 (control)46.1 (8.7)27.7 (4.0)Absence of symptoms of sleep-related disordersN/AN/AN/A

Tugcu et al. [26]2009Turkey41 (OSA)56 (12)31.38 (4.97)PSG; AHI ≥ 15 events/h, ESS score ≥ 1019.37 (4.30)38.84 (21.80)28.20 (4.66)RVWT, TAPSE, RV MPI, RV S’
30 (control)54 (10)30.10 (3.65)PSG; AHI < 5 events/h, ESS score < 102.60 (2.29)1.46 (0.68)24.73 (2.49)

Tugcu et al. [27]2010Turkey27 (OSA)54 (10)31.1 (5.1)PSG; AHI ≥ 15 events/h, ESS score ≥ 10N/A40 (22)26.6 (3.1)RVWT, RVID, TAPSE, RV S’
26 (control)54 (10)29.6 (3.6)PSG; AHI < 5 events/h, ESS score < 10N/A2 (1)24.1 (2.3)

Yang et al. [28]2012China77 (mild OSA)58.4 (0.7)27.39 (5.74)PSG; AHI 5–15 events/h, SpO2 nadir 85–89%N/A20 (5.6)28 (6)RVID, RVWT, RV MPI,
81 (moderate OSA)PSG; AHI 15–30 events/h, SpO2 nadir 80–84%N/A38 (6)
62 (severe OSA)PSG; AHI > 30 events/h, SpO2 nadir <80%N/A55 (11)
75 (control)59.8 (1.1)26.32 (4.57)PSG; AHI < 5 events/hN/A2.9 (2)22 (5)

Altekin et al. [29]2012Turkey20 (mild OSA)46.95 (6.4)28.68 (3.44)PSG; AHI > 5–< 15 events/hN/A10.73 (2.57)27.62 (4.32)RV MPI, TAPSE
19 (moderate OSA)46.79 (5)29.05 (2.26)PSG; AHI > 15–< 30 events/hN/A20.52 (2.60)29.78 (4.24)
19 (severe OSA)46.68 (7.6)29.80 (2.38)PSG; AHI ≥ 30 events/hN/A58.1 (16.27)32.06 (3.71)
21 (control)45.38 (4.5)26.35 (4.14)ESS score < 10N/AN/A25.61 (5.43)

Hammerstingl et al. [30]2012Germany154 (OSA)61.7 (12.4)31.1 (5.8)PSG; AHI < 5 events/h10.4 (5.2)35.9 (28.4)22.0 (12.6)TAPSE, RV MPI
29 (control)55.7 (15.8)30.1 (5.5)PSG; AHI ≥ 5 events/h7.9 (5.6)2.3 (1.3)17.3 (11.9)

Öztuna et al. [31]2013Turkey23 (OSA)53.6 (7.1)34.8 (7.8)PSG; AHI ≥ 15 events/h9.17 (5.10)N/A21.8 (5.9)RV MPI
23 (control)53.7 (6.5)25.8 (1.7)ESS score < 100.26 (0.54)N/A22.1 (4.4)

Araz et al. [32]2014Turkey67 (OSA)49.7 (12.7)34.6 (8.3)PSG; AHI ≥ 5 events/h10 (4)52 (6)41.2 (12.9)RVID
31 (control)49.8 (10.9)29.5 (7.3)PSG; AHI < 5 events/h3 (2)1.5 (1.4)25.3 (7.5)

Vitarelli et al. [33]2015Italy10 (mild OSA)47.9 (10.3)26.9 (5.8)PSG; AHI > 5–< 15 events/hN/A7.1 (1.9)25 (6)TAPSE, RV MPI, RV FAC, RV S’
8 (moderate OSA)47.6 (9.1)27.4 (5.5)PSG; AHI > 15–< 30 events/hN/A19.8 (2.7)35 (11)
19 (severe OSA)48.1 (10.2)28.2 (6.3)PSG; AHI ≥ 30 events/hN/A58.9 (9.1)46 (11)
30 (control)46.2 (13.4)26.4 (4.3)PSG; AHI < 5 events/hN/A3.8 (1.4)22 (3)

Ozkececi et al. [34]2016Turkey30 (OSA)49.6 (11.7)31.6 (5.8)PSG;AHI ≥ 5 events/hN/A24.5 (6–98)22.4 (8.9)RVID, RV MPI, RV S’, TAPSE
60 (control)46.4 (14)29.3 (4.8)PSG; AHI < 5 events/hN/A1 (1–4)12.7 (7.5)

Altiparmak et al. [35]2016Turkey52 (OSA)49 (10)26.5 (2.1)PSG; AHI ≥ 5 events/hN/AN/A32.4 (7)RVID, RVWT, TAPSE, RV S’
42 (control)46(7)25.8(3.3)PSG; AHI < 5 events/hN/AN/A21.6 (4.3)

Li et al. [36]2016China24 (mild OSA)47.3 (6.1)26.40 (3.12)PSG; AHI > 5–< 15 events/hN/A12.72 (2.03)N/ARVWT, RVID, TAPSE, RV FAC
25 (moderate OSA)47.9 (7.9)26.83 (3.55)PSG; AHI > 15–< 30 events/hN/A24.01 (3.56)N/A
20 (severe OSA)48.5 (5.4)27.97 (3.59)PSG; AHI ≥ 30 events/hN/A40.78 (5.02)N/A
31 (control)46.8 (5.4)24.86 (2.78)PSG; AHI < 5 events/hN/A1.72 (1.01)N/A

Dobrowolski et al. [37]2016Poland45 (mild OSA)47.5 (10.5) AllN/APSG; AHI > 5–< 15 events/hN/AN/AN/ATAPSE, RV FAC, RV S’
27 (moderate OSA)N/APSG; AHI > 15–< 30 events/hN/AN/AN/A
40 (severe OSA)N/APSG; AHI ≥ 30 events/hN/AN/AN/A
43 (control)N/APSG; AHI < 5 events/hN/AN/AN/A

Zhou et al. [38]2016China21 (mild OSA)52.8 (11.9)29.6 (9.1)PSG; AHI > 5–< 15 events/hN/AN/A35.7 (6.1)RV FAC, RV MPI
19 (moderate OSA)55.7 (12.4)35.2 (10.1)PSG; AHI > 15–< 30 events/hN/AN/A33.4 (5.8)
23 (severe OSA)50.2 (12.1)39.2 (9.8)PSG; AHI ≥ 30 events/hN/AN/A18.7 (6.9)
19 (control)52.0 (10.8)24.2 (3.7)PSG; AHI < 5 events/hN/AN/A16.7 (6.2)

D’Andrea et al. [39]2016Italy55 (OSA)67.8 (11.2)33.6 (6.6)PSG; AHI ≥ 5 events/hN/A35.1 (15.4)35.8 (14.4)RVID, RVWT, TAPSE
45 (control)65.9 (12.3)28.7 (3.6)Absence of cardiovascular, structural, and functional abnormalitiesN/AN/A24.8 (11.3)